Jatorriak
Euskal Artzain Txakurraren jatorria aztertzen
Genetika arloan izan diren azken aurrerapenak laguntza handia izan dira txakurraren jatorria eta etxekotze prozesua nola izan zen jakite aldera.
Euskal Herrian ,1985. Urtean, Aranzadi Elkarteko ikertzaile talde batek, Jesus Altuna buru zutela, txakur batenak izan zitezkeen aztarnak aurkitu zituzten indusketa batean. Aztarna horiek txakur batenak zirela baieztatzekotan Europan gaur arte aurkitutako txakur aztarna zaharrenak lirateke.
Galdera asko dira Euskal Artzain Txakurraren (EAT) inguruan sortzen direnak, eta galdera hauek erantzutea erraza ez den arren, atal honetan ikerketa paleontologiko, etnografiko eta bestelako ikerketak laburbilduta aurkituko dituzu. Arlo ezberdinetako ikerketa hauek, Euskal Artzain Txakurraren ikuspegi zabal bat izaten balioko digute, arrazaren jatorria zein den jakiteko, bere bi aldaerak Iletsua eta Gorbeiakoa ezagutzeko, eman zaizkion erabilerak zeintzuk diren jakiteko eta sortu eta bizi diren ingurua nolakoa den ulertzeko erabilgarriak, besteak beste.
Bukatzeko, eskerrak eman nahi dizkiegu Aranzadi Zientzia Elkarteari eta Aztarna, Science, Nature, SINC aldizkariei. Baita urte askotan lanean aritu diren eta atal hau osatzeko gure ipar orratz izan diren ikertzaile askori ere, horien artean nabarmentzekoak Jesus Altuna, Koro Mariezkurrena eta Jose Migel Barandiaran.
Euskal Artzain Txakurraren jatorriaren inguruko erreferentzia bibliografiko, argitalpen zientifiko eta bestelako dokumentazio digitalak
Orain dela 32.000-19.000 urteAntzinako txakurren ADN mitokondrialaren azterketek etxe txakurrek jatorri Europarra dutela iradokitzen dute
Erreferentzia bibliografikoa:
O. Thalmann; N. Wahlberg. "Complete Mitochondrial Genomes of Ancient Canids Suggest a European Origin of Domestic Dogs"
Science aldizkariak argitaratua, 2013ko Azaroan.
SINC aldizkariak argitaratua gaztelerazko bestsioan.Orain dela 30.000-7.000 urteAlmidoian aberatsa zen dietak txakurren etxekotzean garrantzi izugarria izan zuen
Erreferentzia bibliografikoa:
Erik Axelsson, Abhirami Ratnakumar, M. Arendt, K. Maqbool1, M.T. Webster1, M. Perloski, O. Liberg, Jon M. Arnemo, A. Hedhammar y K. Lindblad-Toh. Universidad de Uppsala (Suecia)
“The genomic signature of dog domestication reveals adaptation to a starch-rich diet”
Nature-en argitaratua, 493, alea, 2013-ko Urtarrilaren 24a.
SINC aldizkariak argitaratua gaztelerazko bertsioan.Orain dela 17.000 urteEuropako etxe txakur zaharrenetariko bat Euskal Herrian bizi izan zen
Erreferentzia bibliografikoa:
M. Hervella, A. San-Juan-Nó, A. Aldasoro-Zabala, K. Mariezkurrena, J. Altuna, C. de-la-Rua
"The Domestic dog that lived ~17,000 years ago in the Lower Magdalenian of Erralla site (Basque Country): A Radiometric and Genetic Analysis."
UPV/EHUren Giza Biologia Ebolutiboko taldeak aztertu duen humeroa duela 17.000 urte Paleolitoan bizi izan zen espezimen bati dagokio.
Journal of Archaeological Science: Reports (2022) DOI: 10.1016/j.jasrep.2022.103706
CAMPUSA Euskal Herriko Unibertsitearen Aldizkarian argitaratutako laburpena, 21/11/2022Orain dela gutxienez 15.000 urteHirietako txakurren egitura genetikoak txakurren etxekotzea Asia Erdialdean eman zela esaten dute
Erreferentzia bibliografikoa:
Laura M. Shannon, Ryan H. Boyko eta unibertsitate ezberdinetako 25 ikertzaile gehiago. Texasko Unibertsitatean onartua. 2015eko Irailaren 11.
"Genetic structure in village dogs reveals a Central Asian domestication origin"
PNAS-en argitaratua 2015eko Urrian.
SINC aldizkariak argitaratua gaztelerazko bertsioan.Gutxienez orain dela 15.000-12.500 urteTxakurrak munduko bi toki ezberdinetan etxekotuak izan ziren
Erreferentzia bibliografikoa:
Professor Greger Larson is the director of Palaeo-BARN, overseeing a team of five post-doctoral researchers and two PhD students.
“Dogs were domesticated not once, but twice… in different parts of the world”
OXFORD-ko Unibertsitateak argitaratua 2016ko Ekainean.
SINC aldizkariak argitaratua gaztelerazko bertsioan.Orain dela 16.000 urteEuskal Herriko etxekotzeen jatorri eta bilakaera
Erreferentzia bibliografikoa:
Jesús Altuna, Koro Mariezkurrena.
Txakurraren etxekotzeaz hitz egiten du 12. orrian eta hurrengoetan. Eusko Jaularitzak argitaratua 2017an.
Gaztelerazko bertsioa PDF formatuan.Orain dela 16.000 urteErrallako kobazuloetako Ehiztari Magdaleniarrak (Gipuzkoa)
Erreferentzia bibliografikoa:
Jesús Altuna, Amelia Baldeón, Koro Mariezkurrena.
Errallako haitzuloaren kokapena, historia eta azalpena.
Haitzulo honetan 16.000 urte dituen ustezko txakur baten aztarnak aurkitu dira. Txakur baten aztarnak direla erakutsiz gero Europako txakur aztarnarik zaharrena izango litzateke, Bonn-en aurkitutako eta 14.000 urte dituen Oberkassel-ko txakurrarenak baina zaharragoak.(110. orria)
Aranzadi Zientzia Elkarteak argitaratua 1985. urtean.
Gaztelerazko PDF bertsioa.Orain dela 11.000 urteAntzinako txakurren DNAren azterketa batek txakurren Izotz Arora arteko dibertsitatearen arrastoari segitu dio
Erreferentzia bibliografikoa:
Anders Bergström et al., (2020)
Francis Crick Institutuko, Oxfordeko Unibertsitateko eta Vienako Unibertsitateko hainbat zientzialarik eta 10 herrialde baino gehiagotako hainbat arkeologok zuzendu duten antzinako txakurren DNAren inguruko azterketa global batean frogatu denez, duela 11.000 urte baino gehiago, Izotz Aroan, hainbat txakur mota zeuden.
Ikerketa horretan, Euskal Herriko Unibertsitateko Geografia, Historiaurrea eta Arkeologia Saileko eta Historiaurreari buruzko Ikerketa Talde Finkatuko kide Aritza Villaluengak parte hartu du.
Origins and Genetic Legacy of Prehistoric Dogs. Science. DOI: 10.1126/science.aba9572
CAMPUSA Euskal Herriko Unibertsitearen Aldizkarian argitaratutako laburpena, 2020/10/301880-1940 urteaArtzainak eta txakurrak. Gorbeia, Aiara eta Gorobel
Aztarna aldizkariak Gorbeiako, Aiara Bailarako eta Gorobel mendilerroko lekukotza ugari bildu ditu . Bertako artzainek beraien bizimoduaz eta txakurrez hitz egiten digute. Gazteleraz argitaratua.
Aztarna nº 26 - Especial pastoreo en la tierra de Salbada.http://ehate.eus/es/node/5 Aztarna nº 30 - Ganadería en la tierra de Ayala y Sierra Salvada.
Aztarna nº 31 - Perro pastor del Pirineo en Gorbea.1955. urteaEuskal Herriko lehenengo Artzain Txakur Txapelketa
Artzain Txakurren lehen txapelketa Oñatin jokatu zen 1955. urtean. Txapelketako antolatzaileek Ribes de Freserren (Kalalunia) 1948. urteaz geroztik ospatzen zen txapelketa hartu zuten adibide gisa.
EHATE Elkartea da Artzain Txakur Txapelketen antolatzailea
eta Euskal Herriko probintzia guztietako txapelketen elkarte antolatzaileak bere barne hartzen ditu :
Araba. ARATE. Facebook ARATE.
Bizkaia. BATE. Facebook BATE.
Gipuzkoa. GIATE. Facebook GIATE
Nafarroako Artzai Eguna. Facebook Artzai Eguna
Euskal Herria. EHATE. Facebook EHATE